EAST GARO HILLS AND WEST GARO HILLS IN MEGHALAYA STATE

2019 മെയ് മാസത്തിൽ മേഘാലയ സന്ദർശിക്കാൻ എനിക്ക് ക്ഷണം ലഭിച്ചു. NRRDA യുടെ നിർദ്ദേശപ്രകാരം, മേഘാലയയിലെ രണ്ട് ജില്ലകൾ സന്ദർശിക്കേണ്ടി വന്നു. കിഴക്കൻ ഗാരോ കുന്നുകളും പടിഞ്ഞാറൻ ഗാരോ കുന്നുകളും. മേഘാലയ "മേഘങ്ങളുടെ വാസസ്ഥലം" കാണാൻ എനിക്ക് ശരിക്കും ആവേശമായിരുന്നു. കൂടാതെ, ലോകത്തിൽ ഏറ്റവും കൂടുതൽ മഴ ലഭിക്കുന്ന "ചിറാപുഞ്ചി" മേഘാലയ സംസ്ഥാനത്തിലാണെന്ന് ഞങ്ങൾ സ്കൂൾ കാലഘട്ടത്തിൽ പഠിച്ചിരുന്നു.

ഈസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിലെ PMGSY പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ ചുമതലയുള്ള PWD എഞ്ചിനീയർ MR HUBERT നെ വിളിച്ച് എനിക്ക് ലഭിച്ച നിർദ്ദേശം അറിയിച്ചു. ഗുവാഹത്തി വിമാനത്താവളത്തിലേക്ക് വരാൻ അദ്ദേഹം എന്നോട് നിർദ്ദേശിച്ചു, അവിടെ നിന്ന് എന്നെ കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകാൻ വാഹനം തയ്യാറാണെന്ന് അദ്ദേഹം അറിയിച്ചു. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളുടെ ആസ്ഥാനമാണ് വില്യം നഗർ (മുൻ മുഖ്യമന്ത്രി മുഖ്യമന്ത്രിയുടെ പേര് നഗരത്തിന് )രാവിലെ 9 മണിക്ക് ഞാൻ ഹൈദരാബാദ് വഴി ഗുവാഹത്തി വിമാനത്താവളത്തിലെത്തി. വിമാനത്താവളത്തിൽ എന്നെ കാത്തിരിക്കുകയായിരുന്നു മിസ്റ്റർ മോമൻ എഇഇ. വളരെ സന്തോഷവാനായ ഒരു മാന്യനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. NH17, NH217 എന്നിവയിലൂടെ യാത്ര ചെയ്തു നഗരത്തിലെത്താൻ 4 മണിക്കൂർ (217 കിലോമീറ്റർ) എടുത്തു. വഴിയിൽ റോഡരികിൽ എന്നോട് നൂറുകണക്കിന് ട്രക്കുകൾ വഴിയരികിൽ നിർത്തിയിരിക്കുന്നത് ഞാൻ കണ്ടു.മേഘാലയയിലെ കൽക്കരി ഖനികളിൽ നിന്ന് കൽക്കരി എടുക്കാൻ ഈ ട്രക്കുകൾ കാത്തു കിടക്കുകയാണ് , മിസ്റ്റർ മോമൻ പറഞ്ഞു.

 സർക്കാർ തടയാൻ ശ്രമിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും ഈ പ്രദേശത്ത് എലിക്കുഴി ഖനനം (rat hole mining  ) വ്യാപകമാണെന്നത് ഒരു വസ്തുതയാണ്. മേഘാലയയുടെ മനോഹരമായ ഭൂ പ്രകൃതിയിലൂടെ യാത്ര തികച്ചും അതിശയകരമായിരുന്നു.

1837-ൽ ഗാരോകൾ ബ്രിട്ടീഷുകാരെ പരാജയപ്പെടുത്തിയത് ഇവിടെ വെച്ചാണെന്നതും വില്യം നഗരത്തിൻ്റെ ചരിത്രപരമായ പ്രാധാന്യമുള്ളതാണ്.

ഉച്ചകഴിഞ്ഞ് 2 മണിക്ക് ഞാൻ വില്യം നഗറിൽ എത്തി. മിസ്റ്റർ ഹ്യൂബർട്ട്, എക്സിക്യൂട്ടീവ് എഞ്ചിനീയർ എന്നെ കാത്തിരിക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

വില്യം നഗർ ഒരു ചെറിയ നഗരമാണ്, അതല്ല നല്ല ഹോട്ടലുകൾ ലഭ്യമല്ല. എക്‌സിക്യൂട്ടീവ് എഞ്ചിനീയർക്ക് അനുവദിച്ച സർക്കാർ ക്വാർട്ടേഴ്സിലാണ് എൻ്റെ താമസം ക്രമീകരിച്ചത്. മേഘാലയയിലെ വംശീയ വിഭവങ്ങൾ തയ്യാറാക്കാൻ ക്വാർട്ടേഴ്സിൽ നല്ലൊരു പാചകക്കാരൻ ഉണ്ടായിരുന്നു.  മേഘാലയയിലെ  ജനങ്ങൾ 100% മാംസാഹാരികൾ ആണ് അവരുടെ പ്രധാന ഭക്ഷണം. സാധാരണയായി യുപി, എംപി പോലുള്ള വടക്കേ ഇന്ത്യൻ സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള എൻക്യുഎംമാർക്ക് ഭക്ഷണത്തിന് ബുദ്ധിമുട്ട് അനുഭവപ്പെടുന്നു. ബ്രേക്ക് ഫാസ്റ്റിൽ മാംസം കഴിക്കുന്നത് അസാധാരണമല്ല.

'കാട് പച്ചപ്പും' എന്നത് ഗാരോ കുന്നുകളെ സംഗ്രഹിക്കാൻ അനുയോജ്യമായ ഒരു പദമാണ്. മേഘാലയയുടെ ഈ പടിഞ്ഞാറൻ ഭാഗം സംസ്ഥാനത്ത് കാണപ്പെടുന്ന മിക്ക വന്യജീവികളുടെയും ആവാസ കേന്ദ്രമാണ് -   നിഗൂഢമായ ഹൂലോക്ക് ഗിബ്ബൺ മുതൽ പിടികിട്ടാത്ത വേട്ടക്കാർ വരെ. നോക്രെക് ബയോസ്ഫിയർ റിസർവ് രാജ്യത്തെ ഏറ്റവും വിലപ്പെട്ട ആവാസ വ്യവസ്ഥകളിൽ ഒന്നാണ്. മീൻപിടുത്ത പ്രേമികൾക്ക് നദീതീരങ്ങൾ പര്യവേക്ഷണം ചെയ്യാൻ ഇഷ്ടപ്പെടും, ഗാരോ കുന്നുകൾ അതിന്റെ തനതായ പാരമ്പര്യങ്ങൾക്കും പാചകരീതികൾക്കും പേരുകേട്ടതാണ്.

ചരിത്രം

നവീനശിലായുഗ കാലഘട്ടം മുതൽക്കേ ഈ പ്രദേശത്ത് ആളുകൾ താമസിച്ചിരുന്നു എന്നതിന് ധാരാളം തെളിവുകൾ ഉണ്ട്. ബംഗാൾ വിഭജനത്തിനുശേഷം മേഘാലയ ആസാമിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു, ഇന്ത്യയ്ക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിച്ചതിനുശേഷം ഇത് ആസാമിന്റെ ഭാഗമായി. 1972 ൽ മേഘാലയ സംസ്ഥാനം രൂപീകൃതമായി. 

മേഘാലയയിൽ നദികളുടെ എണ്ണം വളരെ കുറവാണ്. ഇന്ത്യയിൽ ഏറ്റവും കൂടുതൽ മഴ ലഭിക്കുന്ന സ്ഥലമാണിതെന്ന് നമുക്കെല്ലാവർക്കും അറിയാം. ചിറാപുഞ്ചി മേഘാലയയിലാണ്. മേഘാലയയുടെ 70% വനമാണ്. ഈ സംസ്ഥാനത്ത് വന്യജീവി സങ്കേതങ്ങളുണ്ട്. മേഘാലയയിൽ ഏകദേശം 600 ഇനം പക്ഷികളെ കാണപ്പെടുന്നു. മേഘാലയയിലെ ജനസംഖ്യയുടെ 80% പേരും ക്രിസ്തുമതം ആചരിക്കുന്നു. ഗാരോ ഗോത്രങ്ങൾ ഗാരോ കുന്നുകളിൽ താമസിക്കുന്നു. മേഘാലയയിലെ ഔദ്യോഗിക ഭാഷ ഇംഗ്ലീഷ് ആണ്. നഗരത്തിലെ വിനോദസഞ്ചാര കേന്ദ്രമാണ് സിംസാങ് നദി. 

NRRDA യുടെ നിർദ്ദേശപ്രകാരം ഈസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിൽ പരിശോധിക്കേണ്ട ജോലികളുടെ ഒരു പട്ടിക തന്നെയുണ്ട്. മിസ്റ്റർ ഹ്യൂബർട്ട് ഒരു നല്ല മനുഷ്യനായിരുന്നു. മേഘാലയയുടെ തലസ്ഥാനമായ ഷില്ലോങ്ങിലാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ കുടുംബം താമസിക്കുന്നത്. മിക്ക ഉദ്യോഗസ്ഥരും അവരുടെ കുടുംബത്തെ മികച്ച വിദ്യാഭ്യാസ സൗകര്യങ്ങളുള്ള ഷില്ലോങ്ങിൽ ആക്കിയാണ് ഈ സ്ഥലങ്ങളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നത്. മിസ്റ്റർ ഹ്യൂബർട്ടും അതുതന്നെയായിരുന്നു ചെയ്തത്. വില്യം നഗറിൽ ഞാൻ മൂന്ന് ദിവസം ചെലവഴിച്ചു. മനോഹരമായ ആ പട്ടണം അതേസമയം ഉറക്കമില്ലാത്ത പ്രകൃതിയും. നഗരത്തിൽ കാര്യമായൊന്നും ചെയ്യാനില്ലായിരുന്നു. 

തുറയിൽ​

വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിലേക്ക് എന്നെ കൊണ്ടുപോകാൻ  തുറയിൽ നിന്ന്  ഒരു എഞ്ചിനീയർ രാവിലെ തന്നെ വന്നു. എന്റെ അടുത്ത ലക്ഷ്യസ്ഥാനം തുറ ആയിരുന്നു. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളുടെ തലസ്ഥാനമാണ് ടുറ. വില്യംനഗറിൽ നിന്ന് തുറയിലെത്താൻ എനിക്ക് രണ്ട് മണിക്കൂർ യാത്ര ചെയ്യേണ്ടിവന്നു. വില്യം നഗറിൽ നിന്ന് തുറയിലേക്കുള്ള യാത്രയിൽ     ഗാരോ കുന്നുകളിലെ ഗ്രാമങ്ങൾ കാണാൻ വളരെ മനോഹരമായിരുന്നു. തുറയിലെ പിഡബ്ല്യുഡി ഗസ്റ്റ് ഹൗസിൽ എന്റെ മുറി ബുക്ക് ചെയ്തിട്ടുണ്ടെന്ന് എഞ്ചിനീയർ എന്നോട് പറഞ്ഞു. ഇടയ്ക്ക് ഞങ്ങൾ  തുറയിലെ ഒരു റിസോർട്ടിൽ ഉച്ചഭക്ഷണത്തിനായി കുറച്ചു സമയം ചെലവഴിച്ചു.  തുറ നമ്മുടെ പരേതനായ ലോക്‌സഭാ സ്പീക്കർ പിഎ സാങ്മയുടെ ജന്മസ്ഥലം കൂടിയാണ്. അടുത്തുള്ള ഒരു ഗ്രാമത്തിലേക്കുള്ള വഴിയിൽ എനിക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വീട് കാണാൻ കഴിഞ്ഞു. 

മേഘാലയയിലെ ഒരു റിസോർട്

ഗാരോ ട്രൈബ്

ഗാരോകൾ തിബറ്റൻ വംശജരാണ്. മേഘാലയയിൽ ജനസംഖ്യയിൽ രണ്ടാം സ്ഥാനത്താണ് അവർ. നാഗാലാൻഡ്, ത്രിപുര, അസം എന്നിവിടങ്ങളിലും നിങ്ങൾക്ക് അവരെ കാണാൻ കഴിയും. ഔദ്യോഗിക ഭാഷ ഇംഗ്ലീഷ് ആണെങ്കിലും ആശയവിനിമയത്തിനായി അവർ ഗാരോ ഭാഷ ഉപയോഗിക്കുന്നു. അവരിൽ ഭൂരിഭാഗവും 19-ാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മതം മാറിയ ക്രിസ്ത്യാനികളാണ്. സോണാരെക് ഗോത്ര മതത്തിൽ വിശ്വസിക്കുന്ന ചിലരുണ്ട്. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളുടെ തലസ്ഥാനമായ തുറ പട്ടണത്തിൽ ഒരു മലയാളി പുരോഹിതനെ കാണാൻ എനിക്ക് ഭാഗ്യം ലഭിച്ചു. കേരളത്തിൽ നിന്നുള്ള നിരവധി പുരോഹിതന്മാർ ഇന്ത്യയിലെ വടക്കുകിഴക്കൻ സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നുണ്ടെന്നത് ഒരു സത്യമാണ്.

ലെ മാർക്ക് സാങ്മയും മാത്യുവും 

വെസ്റ്റ് ഗാരോ ഹിൽസിലെ ഗ്രാമവികസന വകുപ്പിലെ അസിസ്റ്റന്റ് എക്സിക്യൂട്ടീവ് എഞ്ചിനീയറായിരുന്ന ലെ മാർക്ക് സാങ്മ, കേരളത്തിൽ പലതവണ പോയിട്ടുണ്ടെന്ന് എന്നോട് പറഞ്ഞത് എന്നെ അത്ഭുതപ്പെടുത്തി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭാര്യ പകുതി മലയാളിയാണെന്നും അവരുടെ അച്ഛൻ ഒരു മലയാളിയാണെന്നും അറിഞ്ഞപ്പോൾ ഞാൻ ശരിക്കും അത്ഭുതപ്പെട്ടു. കേരളത്തിൽ നിന്നുള്ള ഒരു പുരോഹിതനായി ജോലി ചെയ്യാൻ കോട്ടയത്തുനിന്ന് ടുറയിലേക്ക് മിസ്റ്റർ മാത്യു ചെറുപ്പത്തിൽ വന്നിരുന്നു. ഇവിടെ ഒരു പുരോഹിതനായി ജോലി ചെയ്തിരുന്ന സമയത്ത് അദ്ദേഹം ഗാരോ പെൺകുട്ടിയുമായി പ്രണയത്തിലായി, ആ പ്രണയം പുഷ്പിച്ചു. അങ്ങിനെ അവർ വിവാഹിതരായി. അവർ ഇപ്പോഴും വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിലെ തുറയിലാണ് താമസിക്കുന്നത്, മിസ്റ്റർ മാത്യു ഇപ്പോൾ വിരമിച്ചതായി മിസ്റ്റർ ലെ മാർക്ക് സാങ്മ എന്നോട് പറഞ്ഞു. മിസ്റ്റർ ലെമാർക്ക് സാങ്മ ഒരു നല്ല മാന്യനായിരുന്നു. ഗ്രാമങ്ങളിലെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ചില ജോലികൾ ഞാൻ പരിശോധിച്ചിരുന്നു. മടക്കയാത്രയിൽ മാത്യു എന്നെ കാണാൻ ഇഷ്ടപ്പെടുന്നുവെന്ന് മിസ്റ്റർ സാങ്മ എന്നോട് പറഞ്ഞിരുന്നു. മാത്യുവിന്റെ വീട്ടിൽ പോയി  അദ്ദേഹത്തിൻറെ മേഘാലയൻ ജീവിതം കേൾക്കാനും അദ്ദേഹം  തുറയിൽ എത്തിയതും ഒരു ഗാരോ പെൺകുട്ടിയെ വിവാഹം കഴിച്ചതും എങ്ങനെയെന്ന് കേൾക്കാനും എനിക്ക് ആഗ്രഹമുണ്ടായിരുന്നു. മാത്യു എന്നെ അത്താഴത്തിന് ക്ഷണിച്ച  ദിവസംപരിശോധനകൾ പൂർത്തിയാക്കിയ ശേഷം വൈകുന്നേരം ഞാൻ അവരുടെ വീട്ടിലേക്ക് പോയി. അറുപതുകളുടെ അവസാനത്തിൽ എത്തിയ ഒരു നല്ല സൗമ്യനായ മനുഷ്യൻ, ഞാൻ കേരള സംസ്ഥാനക്കാരനായതിനാൽ എന്നെ കാണാൻ വളരെ സന്തോഷിച്ചു. യഥാർത്ഥത്തിൽ അദ്ദേഹം കോട്ടയം ജില്ലക്കാരനാണ്. പള്ളിയിൽ പുരോഹിതനായി മേഘാലയയിൽ എത്തി. ഒരു ഗാരോ പെൺകുട്ടിയുമായി പ്രണയത്തിലായതു ശേഷമുള്ള തന്റെ ജീവിതകഥ അദ്ദേഹം വിവരിച്ചു, അവരുടെ വിവാഹം മുതലായവ. മേഘാലയയിലെ തന്റെ ഇപ്പോഴത്തെ ജീവിതത്തിൽ അദ്ദേഹം വളരെ സംതൃപ്തനാണ്. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളുടെ തലസ്ഥാന നഗരമാണ് ടുറ. ഗാരോ ഗോത്രത്തിന്റെ ജും കൃഷിയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു പുസ്തകവും അദ്ദേഹം എനിക്ക് സമ്മാനിച്ചു. ടുറയിലെ അവരുടെ മനോഹരമായ വീട്ടിൽ വിളമ്പിയ അത്താഴം ഞാൻ ആസ്വദിച്ചു. മിസ്റ്റർ ലെ മാർക്ക് സാങ്മയെയും ഭാര്യയെയും അവർ പതിവായി കേരളത്തിൽ വരുമ്പോൾ തൃശൂരിലെ എന്റെ വീട്ടിൽ എന്നെ സന്ദർശിക്കാൻ ഞാൻ ക്ഷണിച്ചു.

മേഘാലയയുടെ തലസ്ഥാനമാണ് ഷില്ലോങ്. ഷില്ലോങ്ങിൽ വളരെ നല്ല ഹോട്ടലുകൾ ലഭിക്കും, പക്ഷേ കിഴക്കൻ, പടിഞ്ഞാറൻ ഗാരോ കുന്നുകളിൽ അവ ലഭ്യമല്ല. ടുറയിൽ നിന്ന് ഞാൻ ദമിത് ഡാങ്രെ എന്ന ഗ്രാമത്തിലേക്ക് പോവുകയുണ്ടായി  . ഒരു റോഡിന്റെ നിർമ്മാണത്തെക്കുറിച്ച് പ്രദേശവാസികളിൽ നിന്ന് ഒരു പരാതി ലഭിച്ചു. ഈ സന്ദർശന വേളയിൽ ഈ പരാതി അന്വേഷിക്കാൻ എൻആർആർഡിഎ എന്നെ ഏൽപ്പിച്ചിരുന്നു. ഈ റോഡിന്റെ മന്ദഗതിയിലുള്ള നിർമ്മാണത്തിൽ വളരെയധികം ആശങ്കാകുലരായ നാട്ടുകാരുമായി എനിക്ക് സംവദിക്കേണ്ടി വന്നു. 

ഡാമിറ്റ് ഡാംഗ്രെയിലേക്ക്

അങ്ങനെയാണ് ഞാൻ Er ബൻസലിനെ കണ്ടുമുട്ടിയത്. Er.ബൻസാൽ വളരെ മാന്യനായ ഒരു മനുഷ്യനായിരുന്നു. ഡാമിറ്റ് ഡാങ്‌ഗ്രെയിലെ റോഡിന്റെ ചുമതലയുള്ള അസിസ്റ്റന്റ് എക്‌സ് എഞ്ചിനീയർ ആയിരുന്നു അദ്ദേഹം. തന്റെ ജീപ്പിൽ ഗ്രാമത്തിലേക്ക് എന്നെ അനുഗമിച്ചു. കഠിനാധ്വാനത്തിലൂടെയാണ് അദ്ദേഹം ഈ സ്ഥാനത്ത് എത്തിയത്. ജോലിയിൽ വളരെ ആത്മാർത്ഥതയും നല്ല വ്യക്തിത്വവും ഉള്ളയാളാണ് അദ്ദേഹം എന്ന് ഞാൻ കണ്ടെത്തി. ഗാരോ കുന്നുകളുടെയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗോത്രത്തിന്റെയും പഴയ കഥകൾ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, അത് എനിക്ക് വളരെ ആവേശകരമായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ക്വാർട്ടേഴ്‌സിൽ താമസിക്കാൻ എന്നെ എന്നെ ക്ഷണിച്ച അദ്ദേഹം ഇവിടെ ഹോട്ടലുകളൊന്നുമില്ലെന്നും അടുത്ത രണ്ട് ദിവസം എനിക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ക്വാർട്ടേഴ്‌സിൽ താമസിക്കേണ്ടി വന്നുവെന്നും എന്നോട് പറഞ്ഞു. ഭാര്യയും കുട്ടികളും ഷില്ലോങ്ങിൽ ആയിരുന്നതിനാൽ അദ്ദേഹം ഒറ്റയ്ക്കാണ് താമസിച്ചിരുന്നത്. രണ്ട് ദിവസം ഞാൻ അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം താമസിച്ചു. രണ്ടുദിവസം തികച്ചും അവിസ്മരണീയമായിരുന്നു.

 രാത്രികളിൽ മേഘാലയുടെ ചരിത്രം അനാവരണം ചെയ്തു. വളരെയധികം വെല്ലുവിളികൾ നേരിട്ടാണ് എൻജിനീയർ  ബെൻ ഈ രീതിയിൽ എത്തിയത്. ഇന്ന് അദ്ദേഹം സന്തുഷ്ടനാണ്. എങ്കിലും ഗാരോ ഗോത്രക്കാരുടെ സ്ഥിതിയിൽ വളരെ ആശങ്കാകുലനുമാണ്.

ഷില്ലോങ്ങിലാണ് മിക്ക സമ്പന്നരും താമസിക്കുന്നത്, അവിടെ എല്ലാത്തരം വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങളും മികച്ച അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളും ലഭ്യമാണ്. മിസ്റ്റർ ബൻസലിന് വളരെ നല്ല ഒരു പാചകക്കാരൻ ഉണ്ടായിരുന്നു, അദ്ദേഹം  രുചികരമായ പലഹാരങ്ങൾ തയ്യാറാക്കി എനിക്ക് തന്നു.

മേഘാലയയിലെ ടുറയിലെ ഒരു റിസോർട്ട് കാണാൻ ഞാൻ പോയി. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളുടെ തലസ്ഥാനമാണ് ടുറ. ടുറയിലെ ഒരു സർക്കാർ വീട്ടിൽ രണ്ട് ദിവസം ഞാൻ താമസിച്ചു. ടുറയിലേക്ക് എന്നെ അനുഗമിച്ച എഞ്ചിനീയറുടെ സെൽഫിയിൽ കാണാം.

മേഘാലയയിലെ സിംസാൻ മത്സ്യസങ്കേതം : മേഘാലയയിൽ മത്സ്യo സാധാരണ ഭക്ഷണമാണ്. നദികളിലെ മത്സ്യങ്ങളെ എല്ലാവർക്കും ലഭ്യമാകുന്ന തരത്തിൽ എങ്ങനെ സംരക്ഷിക്കാമെന്ന് ആളുകൾക്ക് അറിയാമായിരുന്നു. ആ ആശയം അവർ നടപ്പാക്കി.. അതുകൊണ്ടാണ് മേഘാലയയിൽ മത്സ്യസങ്കേതം എന്ന ആശയം ഉയർന്നുവന്നത്. ഈ സ്ഥലങ്ങളിൽ നിന്ന് ആരെങ്കിലും മീൻ പിടിച്ചാൽ അയാൾക്ക് കനത്ത പിഴ ചുമത്തും. ഇപ്പോൾ മേഘാലയയിൽ മത്സ്യസങ്കേതങ്ങളുടെ എണ്ണം കുറവാണ്. വെസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിൽ പോകുമ്പോൾ ഞാൻ ഒരു മത്സ്യസങ്കേതം കാണാൻ പോയി. മത്സ്യം ഏറ്റവും ജനപ്രിയമായ ഭക്ഷണങ്ങളിലൊന്നായ കേരളത്തിൽ എന്തുകൊണ്ടാണ് ഇത്തരം സങ്കേതങ്ങൾ വരാത്തതെന്ന് ഞാൻ ചിന്തിച്ചു. അവരുടെ അരുവികളിൽ അവർ മത്സ്യങ്ങളെ സംരക്ഷിക്കുന്ന രീതി എനിക്ക് വളരെ ഇഷ്ടപ്പെട്ടിരുന്നു. 

കിഴക്കൻ ഗാരോ കുന്നുകളിലെ ഒരു മത്സ്യസങ്കേതം സന്ദർശിക്കുന്നതിനിടെ. ഗാരോകളുടെ പ്രധാന ഭക്ഷണമാണ് മത്സ്യം, മത്സ്യങ്ങളുടെ എണ്ണം സംരക്ഷിക്കാൻ അവർ ആഗ്രഹിക്കുന്നു. 

മെഗാാലയയിലെ ഈസ്റ്റ് ഗാരോ കുന്നുകളിലെ ഒരു വന്യജീവി സങ്കേതത്തിൽ മത്സ്യങ്ങൾക്ക് ഭക്ഷണം കൊടുക്കുന്ന എഴുത്തുകാരൻ. വിനോദസഞ്ചാരികളിൽ നിന്ന് പണം വാങ്ങി ഉപജീവനം നടത്തുന്ന വൃദ്ധ സ്ത്രീകൾക്ക് സമീപത്തുള്ള ചെറിയ കടകളിൽ ഭക്ഷണം ലഭ്യമാണ്.

സിംസാങ് നദിയിൽ മത്സ്യസങ്കേതം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നിടത്ത് നിങ്ങൾക്ക് മത്സ്യത്തെ കാണാൻ കഴിയും.

മേഘാലയയിലേക്ക് എനിക്ക് മറക്കാനാവാത്ത ഒരു നല്ല യാത്ര ഉണ്ടായിരുന്നു, അത് എനിക്ക് ഒരിക്കലും മറക്കാൻ കഴിയില്ല. മേഘാലയയിലെ കിഴക്കൻ, പടിഞ്ഞാറൻ ഗാരോ ജില്ലകളിലെ എല്ലാ ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെയും സഞ്ചരിക്കാൻ എനിക്ക് ഭാഗ്യം ലഭിച്ചു.

 പ്രത്യേകിച്ചും എൻജിനീയർ ബെൻസറിനോട് കൂടിയുള്ള രണ്ട് നാളുകൾ.

 സങ്കടത്തോടുകൂടിയാണ് മേഘാലയയോട് ഞാൻ വിട പറഞ്ഞത്.